I. Thân thế

Ni trưởng thế danh Nguyễn Thị Đầy, sanh năm 1932, tại xã Hữu Định, huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre, trong gia đình trung lưu gia giáo, thân phụ là cụ ông Nguyễn Thành Phương (tự Đại), thân mẫu là cụ bà Đinh Thị Trữ.

Từ thuở ấu thơ, Ni trưởng có khí chất thông tuệ, thích học hỏi, lại có duyên sâu với Tam bảo, trưởng thành phát tâm xuất gia, tuy bị thân phụ ngăn trở nhưng chí xuất trần cương quyết không lui sụt. Năm mười bảy tuổi, Ni trưởng quy y thế phát với Hòa thượng BổnChơn hiệu Trí Linh, trụ trì chùa Vĩnh Thành (xã Tam Phước, Châu Thành, Bến Tre), được ban pháp danh Giác Tăng, hiệu Nhựt Đức, tên thường gọi là Như Đức, thuộc gia phong Lâm Tế Gia Phổ đời thứ 41.

Sau khi Hòa thượng bổn sư viên tịch, Ni trưởng đến chùa An Phước (huyện An Hóa, tỉnh Bến Tre) cầu pháp và thọ học với Hòa thượng Hồng Liên khoảng 4-5 năm. Do vì sức khỏe kém nên Hòa thượng cho y chỉ với Sư bà Diệu Minh chùa Bạch Vân, tỉnh Bến Tre và được Sư bà gởi về chùa Dược Sư tu học vào năm 1959.

Chân dung Ni trưởng Thích nữ Như Đức - Ảnh: Bảo Toàn

II. Tu học

Sau khi thọ giới Sa-di-ni, Ni trưởng tập học pháp sơ cơ, siêng năng chuyên cần công quả, chuẩn bị nền tảng dài lâu. Năm 1952, Ni trưởng thọ giới Thức-xoa tại chùa Huê Lâm (quận 11, Sài Gòn), trong khung cảnh trang nghiêm của Ni đoàn, thúc giục tinh thần cầu tiến. Năm 1954, Sư bà Bạch Vân thượng Như hạ Minh mở khóa Phật học Sơ đẳng, Ni chúng về tựu học hơn ba mươi vị. Lúc này Ni trưởng với độ tuổi thành niên, thấy rõ bước đi của hàng Thích nữ cần mở rộng học vấn, nên đã cầu y chỉ với Sư bà Viện chủ, trở thành con trong nhà đạo. Năm 1958, Ni trưởng cùng một số huynh đệ thi đậu khóa tuyển sinh vào Trung đẳng Phật học do quý Hòa thượng Ấn Quang tổ chức, được đưa vào nhập học Ni trường Dược Sư. Năm 1959, Ni trưởng được tấn đàn thọ Cụ túc giới tại Dược Sư, chính thức dự vào Tăng số.

Trải qua mười năm đèn sách, từ Cao - Trung I đến Cao - Trung II, Ni trưởng tốt nghiệp mãn khóa, cùng chư ni đồng lớp theo học Dự bị khoá Đại học Vạn Hạnh năm 1968, Ni trưởng luôn cần mẫn chăm chỉ, thành tựu gia phong của bậc Ni tài. Những năm theo học ở trường Dược Sư, Ni trưởng được chọn làm Thư ký, lo giấy tờ hành chánh, lý lịch Ni chúng cũng như sách vở thư tịch. Tính cách nghiêm trang, cẩn thận, luôn tìm học, giữ gìn trọn vẹn công việc của trường, Ni trưởng được sự tín nhiệm của quý Sư bà lãnh đạo, sự đồng thuận của huynh đệ cùng lớp.

Ni trưởng Thích nữ Như Đức (hàng đứng, thứ tư từ trái sang) cùng cố Trưởng lão Hòa thượng Thích Minh Châu (ngồi giữa), Trưởng lão Hòa thượng Thích Chơn Thiện và các vị giáo thọ, giảng viên Học viện Phật giáo VN tại TP.HCM

III. Hành đạo

Năm 1968, Ni trường Dược Sư mở khóa chiêu sinh mới, thành lập Ban Giám đốc từ với nguồn nhân lực là chư Ni trưởng tài đức. Kế vãng khai lai, báo Phật ân đức là chí nguyện cao đẹp của một đời học hạnh, Ni trưởng cử tham gia Ban lãnh đạo Ni trường, cùng chia sẻ trách nhiệm duy trì mạng mạch Phật pháp. Với cương vị thư ký, vừa là giáo thọ, vừa trông coi quy củ, nhắc nhở sách tấn chúng Ni, Ni trưởng là bậc thầy từ hòa đức độ, uy nghiêm nhưng hết lòng với chúng.

Năm 1971, Ni trưởng theo dự học khóa thiền hàng tháng tại tu viện Chân Không (Vũng Tàu). Năm 1976, Sư bà Bạch Vân viên tịch, di chúc Ni trưởng kế thế trụ trì. Trọn vẹn báo đền ân thầy tổ, cùng trách nhiệm với Ni trường đào tạo chúng Ni, Ni trưởng vâng giữ chức trụ trì chùa Bạch Vân, đồng thời ủy nhiệm Ni trưởng Như Tâm - Phó trụ trì thay mặt chăm lo Tam bảo. Ni trưởng vẫn thường lui tới mỗi khi có việc cần. Sau này khi trùng tu chùa Bạch Vân, với sức trợ giúp và uy tín của Ni trưởng, ngôi bảo điện thành tựu trang nghiêm, là trụ sở của phân ban Ni giới tỉnh Bến Tre.

Ni trưởng là vị trụ trì, bậc Thầy tận tình chăm sóc Ni chúng tu học - Ảnh: Minh Thuận

Đồng hành với Ni trường Dược Sư qua những mùa mưa nắng, qua những biến chuyển ngoại tại, chứng kiến từng lớp học tựu trường, ra trường - cơ sở thay đổi từ chùa cũ thay bằng kiến trúc hiện đại vững vàng, Ni trưởng vẫn bền lòng son sắc. Năm 1975, Ni trưởng cũng là người còn ở lại bên cạnh Ban Giám đốc, tiếp tục duy trì sinh hoạt của Ni trường, giữ niềm tin và tinh thần đạo pháp. Nhẹ nhàng khiêm tốn, thầm lặng bên trang kinh, làm chỗ nương tựa cho ni chúng qua nhiều đổi thay là đức tính của Ni trưởng. Kế thừa Luật học, Ni trưởng mở lớp dạy Luật Tứ phần Tỳ-kheo-ni giới bổn tại Dược Sư trong điều kiện giới hạn, Ni chúng dự học hơn 60 người.

Trong sự nghiệp giáo dục Phật học, Ni trưởng được Ban Giám hiệu Trường Cao cấp Phật học TP.HCM mời thỉnh làm Quản chúng nội xá Ni khóa I. Ni trưởng là vị giáo thọ môn Luật học Ni giới các khóa III, IV, V. Nhân đây, người lượt dịch bộ Tứ phần Tỳ-kheo-ni. Năm 1992, Trường Cơ bản Phật học TP.HCM thỉnh Ni trưởng dạy môn Luật học Ni giới xuyên suốt các khóa liên tiếp, Ni trưởng biên soạn Tỳ-kheo-ni bổn yếu giải, được nhận định làgọn gàng dễ hiểu để chư Ni tiện bề học tập, giữ tinh thần giới luật trong bối cảnh hiện tại.

Nhiều thế hệ Ni chúng là học trò của Ni trưởng

Năm 2009, Phân ban Ni giới Trung ương thành lập, Ni trưởng được cử làm Phó Trưởng ban kiêm chuyên trách giới luật. Tham dự Hội nghị Nữ giới Phật giáo thế giới tổ chức tại TP.HCM (2010), thường có mặt trong các phiên họp Ni giới, Ni trưởng là tấm gương đạo đức thanh cao, hàng hậu học ni chúng từ đó noi theo hạnh lành. Năm 2017, Ni trưởng được thỉnh làm Cố vấn choa Phân Ban Ni giới Trung ương.

Hành trạng và uy đức của bậc Ni trưởng trang nghiêm tùng lâm Ni bộ, Ni trưởng được cung thỉnh vào bậc Tam sư của các Đại giới đàn từ TP.HCM đến các tỉnh Đồng Nai, Long An, Bến Tre, Sóc Trăng, Bạc Liêu... Giới tử Ni các vùng miền nương từ lực của bậc thầy truyền giới, thấm nhuần lời răn dạy, nghiêm chỉnh từng uy nghi để thành tựu giới thân huệ mạng. Ni trưởng luôn luôn hoan hỉ không từ lao nhọc, không kể xa gần, theo đại nguyện mà đến, tùy duyên hóa tác Phật sự.

Chùa Dược Sư, Ni trường đào tạo Ni chúng gắn liền với cuộc đời hành đạo của Ni trưởng Thích nữ Như Đức - Ảnh: Anh Quốc

Theo năm tháng, chư Ni trưởng trong Ban Giám đốc của Ni trường Dược Sư dần viên tịch, Người còn lại như cội tùng già che mát đàn chim nhỏ. Dược Sư là cơ sở nội trú của chư Ni theo học các lớp từ cơ bản lên đến học viện, đại học, Ni trưởng điều hành, phân bổ người làm việc, tiếp xúc khuyến tấn hàng Phật tử tu học Bát quan trai, ủng hộ nếp sống thiền môn an lạc. Chúng an vui tu học trong niềm hoan hỷ, trong sự dắt dìu cẩn mật tận tình của Ni trưởng, nhiều lớp ni chúng thành tài, du học, thuyết giảng, giáo hóa lợi lạc rộng lớn trong xã hội, phát huy năng lực của nhà Ni đều nhờ sức khuyến tấn của Ni trưởng. Hàng Phật tử phát tâm quy hướng, mỗi tháng về chùa tu học, nghe giáo pháp khơi mở nguồn đạo đức.

Thật tế lý địa bất thọ nhất trần, vạn hạnh môn trung bất xả nhất pháp. Ni trưởng điều khiển chu toàn trong mọi lãnh vực, giáo dục, hoằng hóa nhân gian, từ thiện xã hội, trang nghiêm quốc độ - Dược Sư và Bạch Vân đều phát triển tương xứng với nhịp đổi thay của đất nước. Người vẫn an vui mỗi ngày theo dõi tin tức, nắm vững tình hình để ứng biến phù hợp. Tuổi tác theo thời gian, nhưng tấm lòng vị tha không thay đổi, ân cần thăm hỏi lớp Ni chúng cũ khi về thăm trường, trong liêu phòng người vẫn nhìn suốt hoạt động của chúng bên ngoài, theo dõi nhắc nhở như người mẹ thương con.

Một bậc Thầy từ ái, đức độ và có năng lực nhiếp chúng - Ảnh: Minh Thuận

IV. Viên tịch

Các pháp hữu vi như mộng huyễn, sương mai. Người thấu tỏ nên mỗi thi vi tạo tác đều an nhiên mà thành tựu. Hơn 60 năm gắn bó với Ni trường, một cuộc đời trọn vẹn trong chánh pháp, trong sự nghiệp giáo dục ni đồ. Vào những năm tháng cuối đời, khi cảm thấy hạnh nguyện hóa duyên đã mãn, tâm thế của Ni trưởng tự tại trước cảnh vô thường, người đã bày tỏ ý mình qua bài kệ sau:

Bầu trời trong xanh

Vầng mây trắng hồng

Tự do qua lại

Huyễn thân nào ngại

Vô thường khổ không

Phật sự vuông tròn

Bổn hoài viên mãn

Tự tại ra đi

Hơn mấy mươi năm

Có lợi ích gì?

Còn chăng đâu đấy

Ánh đạo từ bi

Thôi đừng thương nhớ

Quyến luyến làm chi

Bình tâm mỗi niệm

Niệm niệm A Di.

Vào cuối năm 2021, Ni trưởng thân bệnh, được điều dưỡng trong sự chăm sóc tận tình của Ni chúng. Thân tứ đại của Ni trưởng đã thuận theo định luật vô thường sinh diệt, viên tịch vào lúc 13 giờ 30 phút ngày 6 tháng Giêng năm 2022 (nhằm mùng 4 tháng Chạp năm Tân Sửu; Trụ thế 90 tuổi, hạ lạp 63 năm.