Ống giã trầu của nội

Bà nội tôi ưa ăn trầu từ sớm lắm. Khi biết khôn, tôi đã thấy miệng bà lúc nào cũng bỏm bẻm nhai trầu, trừ những bữa ăn và khi đi ngủ. Tôi không thể nào quên hình ảnh những buổi chiều nắng xế, bà ngồi bên hiên nhà, bổ trái cau làm tám, têm một miếng trầu với vôi trắng, từ tốn cho vào miệng như thưởng thức một món gì ngon nhất trên đời. Vừa nhai trầu, bà vừa ngó ra con ngõ dài, nơi ông tôi đã dẫn hai người con trai của bà ra đi mất hút không biết bao giờ mới trở về.

Bên hàng rào sau vườn, hàng cau ông tôi trồng đã ra trái, tháng Chạp bà nhờ người hái những buồng cau để bà gánh ra bán ngoài chợ Đường Mương. Riêng cây cau sai quả nhất ở gần ảng nước cạnh góc nhà thì bà không bán, mà để dành ăn trầu và biếu cho sui gia, bà con. Trước ngày đi, ông tôi trồng ở đó một dây trầu không, lá trầu xanh mướt quấn quýt lấy thân cau. Ngày giỗ, ngày Tết bà sai tôi đơm trầu cau vào khay, quệt một miếng vôi vào lá trầu xanh dâng lên bàn thờ tổ tiên.

Tuổi thơ tôi thích nhìn dáng bà ngồi cặm cụi têm trầu, bà nhai trầu thật nhuyễn, rồi cẩn thận nhổ vào cái ống nhổ bằng đồng đặt dưới chân bàn. Nhưng những lúc bà ăn trầu, tôi không muốn đến gần bà, vì sợ bà hôn tôi sẽ làm dính nước cốt trầu có mùi hăng hăng trên má. Bà biết ý, chỉ ôm tôi vào lòng khi đã ăn xong miếng trầu, cười bảo: sau này cháu lớn lên cưới vợ, đừng bắt bà nhịn ăn trầu trong đám cưới nghe.

Tôi lớn dần lên thì bà ngày một già hơn. Răng bà yếu dần, có vài chiếc đã rụng. Mỗi lần ăn trầu bà phải cho vào cái cối nhỏ giã cho dập lá trầu và miếng cau mới nhai được. Một hôm bà xin ở đâu về một cái tút đạn đại liên cưa ngắn, khi nào thèm trầu bà lại cho trầu cau vào tút đạn, dùng một cây đinh mười đã mài ngoáy cho nát rồi đưa vào miệng. Tôi nhìn vỏ đạn đã bắn rồi, không còn nguy hiểm, nhưng thấy bà ngoáy trầu, vẫn có cảm giác hơi sờ sợ.

Lần đầu được vào thăm Sài Gòn, tôi đi chợ Bến Thành thấy người ta bán những cái ống giã trầu bằng đồng vàng óng rất đẹp. Tôi chọn mua về cho bà một cái giống như cái ly uống rượu, có cây giã trầu chạm trổ như một chiếc chìa khoá mạ vàng. Bà vui lắm, gặp ai cũng khoe món quà của cháu nội. Bà gói cái ống giã trầu trong một túi vải có dây buộc, lúc nào cũng mang theo người, cả khi đi ăn giỗ, ăn cưới.

Đó là một lần hiếm hoi tôi đem lại niềm vui cho cuộc đời đầy khổ cực của bà. Tôi là đứa cháu bất hiếu. Ngày bà mất, tôi không về kịp đưa bà ra nghĩa trang dưới chân đồi. Bác và ba tôi đã bỏ mình nơi đất lạ, cả đứa cháu đích tôn là tôi cũng không vuốt mắt cho bà lần cuối.

Khi tôi về, một mình ông tôi ngồi trên bậc thềm, lặng lẽ nhìn ra con ngõ dài, nơi bà vừa ra đi sau bao năm mỏi mắt chờ hai đứa con trai. Bậc thềm này cũng là nơi mẹ tôi, bác gái tôi và cô tôi ngồi chờ đợi người thương bao tháng năm dài. Hàng cau và dây trầu đã chết rũ khi nhà tôi bị đốt cháy trong chiến tranh. Ông tôi từ miền Bắc trở về, kịp trồng lại hàng cau mới và gầy một dây trầu không trong khu vườn cũ. Trầu đã lên xanh, nhưng cau mới tượng hình thì bà đã đi xa. Các con dâu của nội không ai thích ăn trầu. Những lá trầu cúng xong lại đem cho bên nhà hàng xóm. Tôi không dám hỏi ông nội cái ống giã trầu có được đặt vào quan tài để nó ở mãi bên cạnh bà như lúc bà còn sống hay không.