Trong một buổi sáng sớm tinh sương khi đến viếng chùa, chúng tôi được Hòa thượng Thích Phước Cẩn, trụ trì chùa kể về lịch sử hình thành ngôi cổ tự, nơi gắn với hành trạng của chư vị danh tăng như: Hòa thượng Hoằng Chỉnh, Hòa thượng Khánh Anh, Hòa thượng Thiện Hoa, Hòa thượng Hoàn Phú...

Ban sơ, ngôi tổ đình Phước Hậu chỉ là một chiếc am tranh, thỉnh thoảng có một vài nhà sư đến ẩn dật, rồi rời đi. Mãi đến năm 1894, ông Hương cả làng Đông Hậu là cụ Lê Văn Gồng, với lòng mộ đạo, đã vận động thiện nam tín nữ trong làng xây dựng một ngôi chùa sườn gỗ, mái ngói âm dương, vách ván, nền lát gạch. Ngôi chùa này là một dạng chùa làng, nên được đặt tên là chùa Đông Hậu.

Đến năm 1910, ông Hương cả Lê Văn Gồng mất, con gái ông là bà Lê Thị Huỳnh và Phật tử địa phương đã thỉnh Hòa thượng Hoằng Chỉnh ở chùa Thiên Ấn (Quảng Ngãi) vào trụ trì. Hòa thượng Hoằng Chỉnh đổi hiệu chùa Đông Hậu thành Phước Hậu. Với uy tín của ngài, một thời gian sau thì thiền môn vào quy củ, Tăng Ni tín đồ đến quy y thọ giới mỗi ngày một đông.

Ngôi cổ tự bên dòng sông Hậu hiền hòa

Năm 1939, Hòa thượng Hoằng Chỉnh viên tịch. Đến năm 1942, bổn đạo thỉnh Hòa thượng Khánh Anh từ chùa Long An (Đồng Đế, Trà Ôn) về trụ trì. Hòa thượng Khánh Anh quê tại Quảng Ngãi, vào Nam hành đạo từ mấy mươi năm trước.

Năm 1961, do thời gian, chùa Phước Hậu bị xuống cấp. Lúc bấy giờ, Hòa thượng Khánh Anh đang làm Thượng thủ Giáo hội Tăng-già Toàn quốc, trong khi chuẩn bị kế hoạch trùng tu chùa Phước Hậu thì ngài viên tịch.

Hòa thượng Thiện Hoa kế vị trụ trì chùa Phước Hậu và bắt đầu xây dựng lại ngôi già-lam này. Tuy danh vị trụ trì, nhưng Hòa thượng Thiện Hoa bấy giờ đang là Viện phó, rồi Viện trưởng Viện Hóa đạo GHPGVNTN, Phật sự nhiều, theo đó đã phó thác cho Hòa thượng Hoàn Phú xây dựng tháp Đa Bảo thờ xá-lợi Đức Phật Thích Ca và các vị tổ sư tiền bối. Ngoài ra, Hòa thượng Hoàn Phú còn xây dựng nhiều công trình xung quanh chùa Phước Hậu.

Chánh điện chùa Phước Hậu

Chùa Phước Hậu hiện nay gồm nhiều công trình: chánh điện, trung điện, hậu tổ, tàng kinh các, hệ thống bảo tháp… Trừ chánh điện là công trình xây mới năm 1962 bằng vật liệu hiện đại theo mô hình kiến trúc kết hợp Đông - Tây, các công trình khác là các bộ phận của ngôi chùa cũ, có từ năm 1894, tất nhiên có sửa chữa bồi bổ.

Chùa Phước Hậu có kiến trúc theo hình chữ “sơn”, nhìn xuống dòng sông Ba Sác (một nhánh của sông Hậu). Mặt tiền chùa xây theo kiểu cổ lầu, giữa trang trí mô hình ngôi tháp bảy tầng cao chót vót. Nội điện rộng rãi, trang trí đơn giản, nền lót gạch bông, có nhiều cửa ra vào nên trông thoáng đãng.

Giữa chánh điện là tôn tượng Đức Phật Thích Ca tọa thiền dưới cội bồ-đề. Tầng dưới là tượng Đức Phật sơ sinh và bộ tượng Tây phương Tam thánh: Di Đà, Quan Âm và Thế Chí. Ưu thế của mô hình này là cùng lúc có thể chứa hàng trăm người hành lễ, hai bên tả hữu ban có hai bàn thờ, đa số là tượng của chùa Đông Hậu cũ còn để lại như tượng Tiêu diện Đại sĩ, Hộ pháp Vi Đà, Địa Tạng, Chuẩn Đề và “Thập lục La-hán”, với chất liệu tôn tạo từ gỗ, gốm Cây Mai (Chợ Lớn).

Cấu trúc thờ tự tại chánh điện

Phước Hậu cổ tự là tổ đình dòng Lâm Tế (Chúc Thánh), theo dòng chảy từ Hội An vào Quảng Ngãi rồi đến Trà Ôn. So với các thiền phái khác thì thiền phái Lâm Tế chi nhánh Chúc Thánh hiện diện tại Vĩnh Long khá muộn, nhưng dòng thiền này đào tạo nên nhiều Tăng Ni tài đức, cung ứng cho việc hoằng dương Phật giáo trong giai đoạn chấn hưng và giai đoạn thống nhất Phật giáo.

Chùa hiện thuộc ấp Đông Hậu, xã Ngãi Tứ, huyện Tam Bình (ngang thị trấn Trà Ôn ngày nay), đã được Bộ Văn hóa-Thông tin công nhận là Di tích lịch sử cách mạng ngày 25-1-1994.

Các bộ kinh sách xưa được lưu trữ ở tàng kinh các

Chùa hiện lưu giữ nhiều di vật, các chứng điệp của chư Tổ, Hòa thượng đã viên tịch

Tượng Phật

Gác chuông

Và tháp Tổ trong khuôn viên tổ đình Phước Hậu