Một tên gọi Hán ngữ ban đầu của Śāriputra (Xá-lợi-phất)

Tháp Tôn giả Xá-lợi-phất tại Nalanda

Tuy nhiên, những người kế nhiệm trực tiếp ông đã tách khỏi hướng đi “trung đạo” mà ông đã thiết lập, thay vào đó có khuynh hướng hoặc chuyên về phiên âm (trường hợp của Chi-lâu-ca-sấm (支婁迦讖/Lokakṣema 165-185) hoặc chuyên dịch nghĩa (trường hợp của nhóm phiên dịch của An Huyền/安玄 và Nghiêm Phật Điều/嚴佛調, khoảng 180). Những dịch giả của các thế hệ sau - bao gồm những nhân vật có ảnh hưởng chẳng hạn như Chi Khiêm (支謙 222-252) và Trúc Pháp Hộ (竺法護/Dharmarakṣa 265-309) - quay trở lại việc sử dụng cả dịch nghĩa và phiên âm của An Thế Cao. Tóm lại, có sự khác biệt đáng kể giữa những dịch giả sơ kỳ về việc sử dụng phiên âm và dịch nghĩa để trình bày những danh xưng và thuật ngữ Ấn Độ.

Điều đáng nói, nhiều trong số những phiên âm mà An Thế Cao giới thiệu sau đó được lưu hành rộng rãi, và một số trong chúng tiếp tục lưu hành thậm chí cho đến ngày nay. Trong số những từ mới rất mực thành công này có tên gọi của đệ tử Phật Śāriputra, mà nó được phiên âm thành Xá-lợi-phất (舍利弗) trong những tác phẩm của An Thế Cao. Sự phiên âm này sau đó được một loạt các dịch giả sử dụng, bao gồm Chi-lâu-ca-sấm, Khang Mạnh Tường (康孟詳 190-220), Chi Khiêm và Trúc Pháp Hộ. Sự thật rằng cách phiên âm này cũng được dịch giả nổi tiếng Cưu-ma-la-thập (鳩摩羅什) tiếp nhận, khiến nó tiếp tục trở nên phổ biến và được sử dụng cho đến ngày nay.

Tuy nhiên, sự chấp nhận rộng rãi việc phiên âm này không phải không có sự cạnh tranh trong những năm đầu của hoạt động phiên dịch kinh Phật sang Hán ngữ. Nơi một số kinh sách có niên đại thế kỷ III TL, chúng ta thấy rằng tên của Śāriputra được dịch là Thu Lộ Tử/秋露子 (Con trai của Sương thu; với biến thể đồng âm Thu Lộ Tử/鶖鷺子 [Con trai của Cò nước/Diệc bạch]) xuất hiện trong một số bản kinh. Trong bài viết này, một mặt, chúng tôi sẽ khảo sát lai lịch của việc dịch này ở Ấn Độ, và mặt khác là số phận của nó ở Trung Quốc.

Việc dịch nghĩa tên của Śāriputra thành 秋露子 hay 鶖鷺子 (sự phân bổ hai hình thức này sẽ được thảo luận bên dưới) xuất hiện trong một cụm nhỏ, nhưng quan trọng, những bản kinh Hán ngữ. Theo tiêu đề và quy ghép dịch giả được đưa vào trong Đại chính tân tu Đại tạng kinh (Taishō Shinshū Daizōkyō/大正新脩大藏經), chúng như sau:

Phật mẫu bát-nê-hoàn kinh (佛母般泥洹經), được quy cho Huệ Giản (慧简 457).

Lục độ tập kinh (六度集經), được quy cho Khương Tăng Hội (康僧會 247-280).

Đại minh độ kinh (大明度經), được quy cho Chi Khiêm.

La vân nhẫn nhục kinh (羅云忍辱經), được quy cho Pháp Cự (法炬 290-306).

Vị sanh oan kinh (未生寃經; tên gọi khác là Vị sanh oán kinh/未生怨經), được quy cho Chi Khiêm.

Tứ bối kinh (四輩經), được quy cho Trúc Pháp Hộ.

Ngoài những kinh này, tên gọi Thu Lộ Tử (có hoặc không có từ 鳥/điểu: chim) xuất hiện chỉ trong những bản văn Hán ngữ mà chúng dựa vào những bản kinh được liệt kê ở trên - tức là ở nơi những trích dẫn hoặc từ những luận giải về những bản dịch ở trên, hoặc ở nơi những thảo luận về từ vựng mà chúng chứa đựng. Căn cứ vào dữ liệu được đưa ra trong ấn bản Taishō, dường như rằng tên gọi Thu Lộ Tử được không ít hơn năm dịch giả khác nhau sử dụng qua một khoảng thời gian hai thế kỷ, kéo dài từ giữa thế kỷ III đến giữa thế kỷ V TL.

Tuy nhiên, một sự xem xét thấu đáo hơn cho thấy rằng phần lớn những quy ghép dịch giả này không thể đứng vững được, và điều này khiến chúng tôi gặp không ít khó khăn trong việc đặt những bản kinh này vào đúng thời gian và vị trí của chúng. Nếu chúng ta khảo sát tác phẩm danh mục kinh sớm nhất hiện còn (và đáng tin cậy nhất), Xuất Tam tạng ký tập (出三藏記集) do Tăng Hựu (僧祐) biên soạn (hoàn thành vào năm 515 TL), chúng ta có một bức tranh hoàn toàn khác. Xem xét sáu bản kinh trên theo cùng trình tự (tức là ở nơi thứ tự xuất hiện của chúng trong Taishō), chứng cứ được đưa ra ở đó là như sau:

- Phật mẫu bát-nê-hoàn kinh (佛母般泥洹經, T 145): Tăng Hựu chỉ quy một bản cho một người có tên là Huệ Giản (慧简), và đó không phải là “Phật mẫu bát-nê-hoàn kinh/Kinh về việc nhập Niết-bàn của mẹ Đức Phật” mà là Quán đính kinh (灌頂經), một bản kinh ông xem không phải là một bản dịch, mà là một sự ngụy tác. Mặt khác, những đề cập đến một bản kinh có tiêu đề Phật mẫu bát-nê-hoàn kinh xuất hiện tại hai nơi khác nhau trong danh mục của Tăng Hựu: một ở nơi danh mục những bản kinh do những dịch giả được biết đến dịch, nơi đó nó được quy cho Thư Cừ (沮渠 = Thư Cừ Kinh Thanh/沮渠京聲, khoảng giữa thế kỷ V TL), và một ở nơi danh mục “những bản kinh mất tên người dịch” (thất dịch/失譯). Tác phẩm của Thư Cừ (mà không phải tác phẩm của dịch giả không được biết) cũng được cho có tiêu đề khác là Đại Ái Đạo bát-nê-hoàn kinh (大爱道般泥洹經; Kinh về việc nhập Niết-bàn của bà Mahāprajāpatī). Tiêu đề sau xuất hiện riêng (tức là không có đề cập nào về một tên gọi khác) ở một nơi thứ ba trong tác phẩm của Tăng Hựu: danh mục cổ hơn về những bản kinh mất tên dịch giả do Đạo An (374) biên soạn.

Phiên bản của bản kinh mà chúng ta quan tâm này có thể không giống với bản kinh mà Tăng Hựu quy cho Thư Cừ. Ngôn ngữ của Phật mẫu bát-nê-hoàn kinh (T 145) thì cổ hơn ngôn ngữ của những tác phẩm còn tồn tại của Thư Cừ. Ví dụ, cả hai bản dịch hiện còn của ông bắt đầu với thể thức Như thị ngã văn (如是我聞: Tôi nghe như vậy), trong khi bản văn mà chúng tôi sử dụng lại dùng thể thức cổ hơn là Văn như thị (聞如是: Được nghe như vậy. Thể thức được sử dụng bởi hầu hết các dịch giả mãi cho đến đầu thế kỷ V TL). Sự phụ thuộc nặng nề của Thư Cừ vào danh xưng và thuật ngữ phiên âm ở trong hai bản kinh này tương tự với thể thoại của T 145, ở đó hầu hết tất cả danh xưng và thuật ngữ được dịch nghĩa. Tóm lại, nếu bản kinh của chúng tôi tương ứng với bất kỳ bản kinh nào trong những bản dịch mà Tăng Hựu đề cập, bản tương ứng của nó phải là một trong hai “bản kinh không có dịch giả” của ông. Ứng cử viên có nhiều khả năng là Đại Ái Đạo bát-nê-hoàn kinh mà nó được đặt tên theo danh mục của Đạo An, khi tên gọi Đại Ái Đạo (大爱道: Người yêu thích con đường lớn) xuất hiện suốt bản kinh của chúng ta như là dịch nghĩa tên gọi Mahāprajāpatī. Nhưng điều này vẫn chỉ là suy đoán.

- Lục độ tập kinh (六度集經, T 152): Đây là mục có ít vấn đề nhất nơi danh mục của chúng tôi, vì có một bản kinh có tiêu đề này được quy cho Khương Tăng Hội nơi phần danh mục Xuất Tam tạng ký tập (T 2145, 55.7a25-bl) của Tăng Hựu cũng như ở nơi phần tiểu sử của cùng tác phẩm (97al4).

- Đại minh độ kinh (大明度經, T 225): Mặc dù việc quy ghép Đại minh độ kinh cho Chi Khiêm được xác lập vững chắc, xuất hiện trong số những bản dịch được quy cho ông trong Xuất Tam tạng ký tập (T 2145, 55.7a8) của Tăng Hựu, thì tình hình thực tế lại hoàn toàn phức tạp. Bản kinh được tiếp nhận bao gồm hai phần hoàn toàn tách biệt mà chúng khác biệt cả nơi từ ngữ và thể thức: phẩm/chương đầu (mà nó được phiên âm với một sự giải thích xen kẽ) và phần còn lại của bản kinh (phẩm 2-30). Những khác nhau nơi từ ngữ đôi khi rất ấn tượng: ví dụ, phẩm một dịch chữ Bodhisattva bằng việc sử dụng phiên âm tiêu chuẩn là Bồ-tát (菩薩), trong khi phần còn lại của bản kinh từ này được dịch nghĩa (thay vì phiên âm) là Khai Sĩ (闓士). Phẩm 2-30 rõ ràng là một sự sửa lại (theo phong cách viết tắt) Đạo hành kinh (道行經, T 224) của Chi-lâu-ca-sấm, trong khi phẩm 1 cho thấy không phụ thuộc vào bản văn của Chi-lâu-ca-sấm và không có dấu hiệu viết tắt nào. Mặt khác, hai phần của Đại minh độ kinh có một số từ vựng rất hiếm - bao gồm Thiện Nghiệp (善業), một dịch nghĩa Tu-bồ-đề (Subhūti), cũng như tên gọi Thu Lộ Tử mà nó liên quan đến thảo luận của chúng tôi ở đây - điều cho thấy rõ rằng dịch giả thực hiện một trong hai phần này đã tiếp cận một phần khác. Hiện tại, giả thuyết tạm thời của chúng tôi là rằng phần sau của bản văn, mà không phải phẩm đầu tiên, là công việc của Chi Khiêm, nhưng vấn đề rõ ràng cần phải nghiên cứu thêm. Trong bất kỳ trường hợp nào, bởi vì tên gọi Thu Lộ Tử xuất hiện trong cả hai phần của bản văn, có vẻ an toàn để nói rằng nó đã được Chi Khiêm sử dụng, bất kể phần nào của bản kinh hiện còn thực sự là của ông.

- La vân nhẫn nhục kinh (羅云忍辱經, T 500): Trong danh mục của Tăng Hựu, tiêu đề này (với chữ thứ hai được viết là 芸) chỉ xuất hiện nơi danh mục những bản kinh không có tên người dịch của Đạo An.

- Vị sanh oan kinh (未生寃經; tên khác: Vị sanh oán kinh/未生怨經): Tiêu đề này cũng được tìm thấy chỉ như một trong những bản kinh không có tên dịch giả của Đạo An.

- Tứ bối kinh (四輩經, T 769): Tiêu đề này không xuất hiện nơi danh mục của Đạo An (căn cứ nơi những gì được lưu giữ trong Xuất Tam tạng ký tập của Tăng Hựu), nhưng nó được đưa vào trong một danh mục “những kinh không có dịch giả” về sau do chính Tăng Hựu biên soạn. Cụ thể hơn, nó xuất hiện nơi phân loại bao gồm những tác phẩm mà ông không tìm thấy và những tác phẩm mà ông xem là đã bị mất.

Tóm lại, hoàn toàn trái ngược với thái độ mà chúng ta thường có là chấp nhận không nghi ngờ những quy ghép được tìm thấy trong thánh điển Taishō, nguồn sớm nhất hiện còn - tức là danh mục của Tăng Hựu - cho phép chúng tôi đặt chỉ hai trong những bản kinh vào danh mục của chúng tôi với một vài tin cậy. Lục độ tập kinh (T 152) được xác minh vững chắc là công trình của Khương Tăng Hội, trong khi ít nhất một phần của bản văn được phân mục là T 225 - tức là Đại minh độ kinh - tương tự cũng được ghi rõ là công trình của Chi Khiêm. Tất cả những bản kinh khác nơi danh mục của chúng tôi không chắc chắn về tác giả, và do đó không chắc chắn niên đại.

Tuy nhiên, bất kể niên đại và xuất xứ của bốn bản kinh không có dịch giả này là gì, sự thật rằng tên gọi Thu Lộ Tử xuất hiện trong những bản kinh được quy cho Chi Khiêm và Khương Tăng Hội cho phép chúng ta xác định rằng việc dịch tên gọi của Śāriputra này đã xuất hiện trong những nguồn Hán ngữ không muộn hơn giữa thế kỷ III TL.

秋露子 so với 鶖鷺子: những kiểu sắp xếp

Trong hai sự dịch trùng âm Thu Lộ Tử, mới nhìn qua, thể thức 鶖鷺子 cho thấy là tiêu chuẩn. Nó xuất hiện nơi bản văn chính trong ấn bản kinh tạng Taishō (và do đó nơi phiên bản điện tử CBETA) nơi phần lớn những kinh được liệt kê ở trên, trong khi chỉ Đại minh độ kinh nhất quán trong việc sử dụng 秋露子. La vân nhẫn nhục kinh sử dụng hình thức lai ghép (và có lẽ sai) 鶖露子, trong khi sự lai ghép khác, 秋鷺子, xảy ra ở hai nơi trong Lục độ tập kinh. Ở tất cả những nơi khác (trong đó có 18 trong số 20 lần xuất hiện trong Lục độ tập kinh), hình thức với cả hai từ điểu/chim được sử dụng. Do đó, thật thú vị để kết luận rằng “Con trai của Cò nước/Diệc bạch” (鶖鷺子) là đúng - tức là hình thức gốc, và rằng “Con trai của Sương thu” (秋露子) được xem là một biến thể.

Tuy nhiên, một xem xét kỹ hơn cho thấy rằng đây không phải là trường hợp duy nhất. Theo thông tin được cung cấp nơi dụng cụ phê bình cho ấn bản in Taishō, nơi Phật mẫu bát-nê-hoàn kinh (T 145) hình thức tên gọi không có những gốc từ 鳥/điểu (chim) xuất hiện trong ấn bản đời Tống (宋), và chính mẫu biến thể này cũng xuất hiện trong nhiều trường hợp khác ở trong Lục độ tập kinh. Trong Tứ bối kinh, hình thức không có những gốc từ điểu được cho biết xuất hiện ở nơi ấn bản đời Tống cũng như ấn bản Thư khố hoàng gia (được gọi là “Cổ Tống”, viết tắt là cung/宮 ở trong dụng cụ Taishō), trong khi ở trong Vị sanh oan kinh hình thức không có gốc từ điểu chỉ xuất hiện trong ấn bản Thư khố hoàng gia. Trong La vân nhẫn nhục kinh (nơi hình thức lai ghép 鶖露子 xuất hiện trong bản Taishō chính), hình thức không có những gốc từ điểu (秋露子) xuất hiện ở nơi ấn bản Nguyên (元) và Minh (明). Ngược lại, trong Đại minh độ kinh - thành viên duy nhất của nhóm kinh ở trên mà ở đó hình thức không có gốc từ điểu xuất hiện thường xuyên trong bản văn chính - những cách đọc biến thể với những gốc từ điểu xuất hiện nơi những ấn bản Nguyên và Minh. Bất chấp những khác nhau nhỏ trong việc sắp xếp từ bản kinh này đến bản kinh khác, hình thức tổng thể của những biến thể này là rõ ràng: những ấn bản cổ hơn của kinh tạng nói chung đưa ra tên gọi là Thu Lộ Tử [1] (秋露子), trong khi Thu Lộ Tử [2] (鶖鷺子) chiếm ưu thế trong những ấn bản muộn hơn, đặc biệt ấn bản đời Nguyên và Minh.

Việc xác nhận bằng chứng có thể được tìm thấy nơi những hợp tuyển thời trung đại mà chúng trích dẫn những đoạn từ những bản kinh này. Tất cả những xuất hiện của tên gọi Thu Lộ Tử trong những câu chuyện từ Lục độ tập kinh được đưa vào trong Kinh luật dị tướng (經律異相, T 2121) do Bảo Xướng (寶唱) và những người khác biên soạn vào thế kỷ VI, Pháp uyển châu lâm (法苑珠林, T 2122) do Đạo Thế (道世) biên soạn vào thế kỷ VII, và Chư kinh yếu tập (諸經要集, T 2123, cũng của Đạo Thế) cũng đều cho thấy là 秋露子. Điều tương tự cũng đúng với trích dẫn duy nhất từ Vị sanh oan kinh (được đưa vào trong Pháp uyển châu lâm). Sự thực, không có bất kỳ sự xuất hiện Thu Lộ Tử [2] (鶖鷺子) nào trong bản văn chính của cả ba tuyển tập này.

Căn cứ vào sức mạnh kết hợp chứng cứ này, chúng ta có thể kết luận rằng “Con trai của Sương thu” (秋露子) là hình thức sớm hơn, trong khi “Con trai của Cò nước” (鶖鷺子) là một phát triển về sau. Như vậy, Thu Lộ Tử [1] (秋露子) mà không phải Thu Lộ Tử [2] (鶖鷺子) là tên gọi mà chúng tôi tìm kiếm để nối kết trực tiếp với một nguyên mẫu Ấn Độ.

***

Thế nhưng, không rõ vì sao tên gọi “Śāriputra” đã đưa đến sự dịch nghĩa “Con trai của Sương thu”. Tuy vậy, có một chứng cứ quan trọng được tìm thấy nơi chữ Hán đầu tiên của tên gọi này. Trong khi làm việc độc lập nhiều năm trước ở Bắc Kinh và Honolulu, hai tác giả của bài viết này đã đi đến kết luận rằng sự dịch nghĩa Thu Lộ Tử/秋露子 không phải căn cứ trực tiếp nơi tên gọi Śāriputra, mà thay vì vậy được dựa vào một hình thức biến thể Śāradvatīputra được tìm thấy nơi một số bản văn Ấn ngữ. Cụ thể hơn, việc dịch Hán ngữ này cho thấy được đặt cơ sở nơi một sự giải thích từ Śāradvatīputra theo từ nguyên như một sự phái sinh của từ śarada (mùa thu; Hán: 秋), trong khi chữ tử/子 rõ ràng được dịch từ chữ putra (con trai).

Tuy nhiên, lý do lựa chọn chữ lộ/露 (hơi nước/sương) thì ít rõ ràng. Ở đây hai tác giả của bài viết này đi đến hai kết luận hoàn toàn khác nhau, và cả hai kết luận được trình bày đầy đủ bên dưới. Tuy nhiên, trước khi xác định rằng nguyên mẫu Ấn Độ của 秋露子 là Śāradvatīputra - chúng ta tạm dừng lại để xem xét tư liệu hiện còn liên quan đến những xuất hiện của hình thức tên gọi này nơi những bản văn Ấn ngữ.

Śāradvatīputra trong những nguồn Ấn Độ

Theo một số luận giải Pāli ngữ, đệ tử của Đức Phật Śāriputta (BHS: Sāriputra) được đặt tên theo tên mẹ của ngài là Rūpasārī, hay chỉ tên gọi Sārī. Mahāvastu và Avadānaśataka cũng cho biết tên mẹ của ngài là Sārī, trong khi trong Pravrajyāvastu của Mūlasarvāstivāda Vinaya, mẹ của ngài được gọi là Śārikā. Những tên gọi (Pāli) Śāriputta và Sārisambhava, (BHS) Śāriputra, Śāliputra và Śārisuta, tất cả như vậy quay trở lại truyền thống rằng “ngài được sinh bởi một người mẹ có tên là Śārī”, mặc dù không có cách gì đảm bảo rằng điều này có phản ánh đúng sự thật vấn đề hay không.

Ngoài những tên gọi này và tên khai sinh của ngài là Upatissa (BHS: Upatiṣya), ngài còn có tên khác, đó là Śāradvatīputra, mà nó được chứng thực rõ nơi những nguồn tài liệu Phật giáo tiếng Sanskrit. Những xuất hiện được tìm thấy nơi đoạn kịch Phật giáo có tiêu đề Śāriputraprakaraṇa hay Śāradvatīputraprakaraṇa, mà nó được phát hiện ở Qizil và có thể được sáng tác ở Mathurā vào thời kỳ Kushan, là xuất hiện sớm nhất. Hình thức này cũng được tìm thấy nơi một bản chữ khắc ở quần thể hang động Kanheri, Mumbai, có thể có niên đại cuối thế kỷ V TL. Đáng chú ý là, trong khi hình thức này rất phổ biến trong Suvikrāntavikrāmi-paripṛcchā prajñāpāramitā, Śatasāhasrikā Prajñāpāramitā, cũng như nơi những bản viết tay và những đoạn kinh Bát-nhã (Prajñāpāramitā) từ Gilgit và Trung Á, không có trường hợp nào được tìm thấy nơi ấn bản Aṣṭasāhasrikā Prajñapāramitā và Pañcaviṃśatisāhasrikā Prajñāpāramitā, mà cả hai được đặt cơ sở nơi những bản viết tay tiếng Nepal.

Một xem xét sự xuất hiện những tên gọi này nơi những bản viết tay kinh Pháp hoa (Saddharmapuṇḍarīkasūtra) đã tạo ra một kết quả đáng chú ý. Nơi một bản viết tay tiếng Nepal, hình thức Śāriputra xuất hiện 140 lần xuyên suốt bản văn, trong khi hình thức Śāradvatīputra không hề được tìm thấy. Ngược lại, nơi những bản viết tay Gilgit của cùng bản văn được Sh. Watanabe biên tập, hình thức Śāriputra xuất hiện 89 lần, trong khi Śāradvatīputra xuất hiện 66 lần. Nơi bản viết tay được gọi là Kashgar của cùng bản kinh - thực sự được tìm thấy ở Khadaliq nhưng được mua lại ở Kashgar - Śāriputra xuất hiện 13 lần, trong khi Śāradvatīputra xuất hiện 147 lần.

Xem xét vắn tắt về những hình thức này trong kinh Pháp hoa cho thấy rằng tên gọi Śāradvatīputra phổ biến ở Gilgit và Trung Á. Có thể rằng phiên bản tên gọi này được tạo ra ở Tây bắc Ấn trong quá trình Sanskrit hóa ngôn ngữ kinh điển Phật giáo, và sau đó truyền đến Trung Á. Sự phổ biến của hình thức Śāradvatīputra ở những khu vực này dường như đã được phản ánh nơi một số bản dịch Hán ngữ, ở đó việc dịch nghĩa của nó là Thu Lộ Tử/秋露子 bắt đầu xuất hiện vào giữa thế kỷ III TL, như được mô tả ở trên.

“Con trai của Sương thu”: Những nguồn của tên gọi

Như chúng ta đã thấy, thật dễ để truy nguyên ra chữ đầu tiên của Thu Lộ Tử/秋露子 là một sự phiên dịch từ Śarad- thành một từ phái sanh śarada (mùa thu), và tử/子 tất nhiên là một sự dịch nghĩa từ putra. Tuy nhiên, chữ lộ/露 đặt ra những thách thức lớn cho người giải thích. Ở đây chúng tôi sẽ phác thảo hai kịch bản về sự phát triển của nó, lần lượt được đề xuất bởi Seishi Karashima và Jan Nattier.

Lộ: Con đường

 (giải thích của S. Karashima)

Trong nỗ lực giải thích việc dịch -vatī thành lộ/露 (sương), tôi cho rằng những dịch giả, những người có thể có kiến thức về ngôn ngữ Trung Ấn, bao gồm tiếng Gāndhārī, cố gắng làm rõ nghĩa của hậu tố -vatī - mà nó có thể được viết là -vadi hoặc là -vadhi trong tiếng Gāndhārī - và tìm ra một giải pháp bằng việc liên hệ nó với từ Sanskrit -pathi (con đường) mà nó có thể phát triển thành -vadhi trong tiếng Gāndharī cũng như ở trong những phương ngữ Trung Ấn khác. Như vậy, tên gọi Śāradvatīputra có thể được dịch là Śārad- (< śarad, mùa thu) + -vadhi (< -pathi, con đường) + putra (con trai) và được dịch là Thu Lộ Tử (秋路子, Con trai của Con đường mùa thu), mà nó sau đó có lẽ đổi thành một cái tên thi ca hơn là Thu Lộ Tử (秋露子, Con trai của Sương thu), bằng việc thêm từ vũ/雨 (mưa) vào từ lộ/路 (con đường).

Hỗ trợ cho giả thiết này có thể tìm thấy nơi sự phiên dịch nhầm lẫn tương tự mà nó xảy ra nơi trường hợp Đại Ái Đạo (大愛道: Người yêu thích con đường lớn) và Đại Kính Quỳ (大敬逵: Người kính trọng con đường lớn), mà cả hai là những dịch nghĩa Hán ngữ đầu tiên tên gọi Mahāprajāpatī (Ma-ha-bà-xà-bà đề). Như John Brough (1975: 581-582) đã chứng minh, -pati, mà nó có thể được viết là -padi hay -padhi trong tiếng Gāndhārī, đã được hiểu là tương đương với từ pathi (con đường) trong tiếng Sanskrit, hay pada (một bước đi) và được dịch theo những cách này.

Mãi về sau tên gọi lại đổi thành Thu Lộ Tử/鶖鷺子 (nghĩa đen: Con trai của Cò nước) bằng việc thêm chữ điểu/鳥 (chim) vào hai chữ trước. Sự thêm thắt sau chắc chắn ảnh hưởng bởi truyền thống rằng “ngài được sinh hạ bởi một người mẹ có tên Śarī”, vì từ Sanskrit “śāri” có nghĩa là một loại chim.

Lộ: Sữa chua, sữa lên men (giải thích của Jan Nattier)

Một giải thích hoàn toàn khác trở thành có thể nếu chúng ta cho rằng dịch giả phân tích từ loại tên gọi Śāradvatīputra không phải là śārad- + vatī, mà là śārad- + d(v)atī - tức là tên gọi được xem là bao gồm hai phần chồng lấn nhau. Những dịch nghĩa “chồng lấn” như vậy không phải hiếm thấy nơi những kinh sách Phật giáo Hán ngữ sơ kỳ; trường hợp nổi tiếng nhất chắc chắn là dịch nghĩa pāramitā thành độ vô cực/度無極 (vượt qua sự không giới hạn), một sự dịch có được bằng việc xem thuật ngữ Ấn Độ bao gồm param + ita (được hiểu là “vượt qua, đi đến bờ bên kia” và được dịch là độ/度), với phần sau của từ này sau đó được dịch lại là amita (không giới hạn) và được dịch thành vô cực/無極. Ngoài ra cũng có vô số trường hợp khác. Ví dụ, việc dịch brāmaṇa thành Phạm chí (梵志: tâm Phạm thiên) cho thấy là kết quả của việc phân tích từ này thành brahma (tên của vị thần) + manas (tâm); và việc dịch śramaṇa (người xuất gia) thành Tức tâm/息心 (tâm an tịnh) là một trường hợp tương tự. Việc dịch từ adhimukti (niềm tin [vào], xu hướng mạnh mẽ [vào]) thành Tín giải/信解 có thể là một ví dụ khác, với ban đầu cả từ được dịch là tín/信 và sau đó phần sau, được giải thích lại là mukti (giải thoát), được dịch lại thành giải/解 (giải thoát).