Trong dòng chảy đầy biến động của lịch sử Campuchia thời hiện đại, một ngọn đèn từ bi đã âm thầm chiếu sáng giữa bóng tối tận diệt và chiến tranh. Đó là Samdech Preah Maha Ghosananda (1929-2007), một vị cao tăng của truyền thống Phật giáo Theravāda, người không chỉ là biểu tượng cho sự phục hưng của Phật giáo Campuchia sau thảm họa diệt chủng Khmer Đỏ, mà còn là hóa thân sống động của tinh thần từ bi, bất bạo động và hòa giải của Đức Phật.

Với tâm nguyện “xây dựng một thế giới hòa bình thông qua những cá nhân an lạc”, ngài đã dành trọn cuộc đời mình cho công cuộc hàn gắn vết thương dân tộc bằng sức mạnh của thiền định, tha thứ và tình yêu thương vô điều kiện.

Sinh ra tại tỉnh Takeo, Maha Ghosananda xuất gia từ năm 14 tuổi, sau khi bộc lộ khuynh hướng sâu sắc với đời sống phạm hạnh. Ngài không chỉ được giáo dục toàn diện tại các trường đại học Phật giáo trong nước mà còn du học và nhận bằng tiến sĩ tại Đại học Nālandā, Ấn Độ. Tuy nhiên, thay vì sống trong ánh hào quang học vị, ngài chọn lui về một khu rừng xa xôi ở Thái Lan để chuyên tu thiền định dưới sự hướng dẫn của Thiền sư Ajahn Lee Dhammadharo, một trong những bậc thầy chuyên sâu về thiền uyên bác nhất của thế kỷ XX.

Trong khi ngài đang thực hành thiền định nơi rừng sâu, thì bên ngoài, đất nước Campuchia lại đang rơi vào vòng xoáy hủy diệt của chiến tranh và chế độ Khmer Đỏ. Gia đình ngài bị sát hại, 95% chư Tăng cũng không tránh khỏi đại nạn, chùa chiền bị tàn phá và san phẳng. Nhưng thay vì tuyệt vọng hay oán giận, ngài Maha Ghosananda chọn con đường hành động với tinh thần từ bi. Từ nơi ẩn tu, ngài lặng lẽ rời rừng, tay không hành trang, tìm đến trại tị nạn Sa Kaeo, nơi ngập tràn nước mắt và nỗi đau của đồng bào mình, để bắt đầu một hành trình hoằng hóa chưa từng có: Phục hồi tinh thần dân tộc bằng lòng từ bi và chánh niệm.

Thời đó, Maha Ghosananda là một trong những vị Tăng sĩ đầu tiên hiện diện tại các trại tị nạn biên giới để an ủi những người sống sót sau nạn diệt chủng. Ngài thuyết giảng, trao truyền giới pháp, giúp dựng lại các ngôi chùa, và thiết lập các trung tâm cộng đồng cho người Khmer lưu vong tại Mỹ và châu Âu. Nhưng dấu ấn lớn nhất của ngài chính là sáng kiến Dhammayietra, những “cuộc hành hương vì chân lý”, những cuộc đi bộ xuyên qua vùng đất đầy mìn, bạo lực và sợ hãi, để gieo rắc hòa bình bằng bước chân tỉnh thức.

“Nội tâm bình an làm nên con người an lạc. Con người an lạc làm nên gia đình hạnh phúc. Gia đình hạnh phúc làm nên cộng đồng hòa hợp. Cộng đồng hòa hợp làm nên đất nước yên ổn. Đất nước yên ổn làm nên thế giới hòa bình”.

Maha Ghosananda

Bắt đầu từ năm 1992, dưới sự dẫn dắt của Maha Ghosananda, hàng ngàn người dân, kể cả binh lính, đã tham gia các cuộc hành trình dài hàng trăm cây số, nơi mỗi bước chân là một lời cầu nguyện, mỗi giọt mồ hôi là một hạt giống từ bi. Ngài thuyết giảng Phật pháp tại từng ngôi làng, ban phúc và cầu nguyện cho cả nạn nhân lẫn những người từng cầm súng. Những người lính đặt súng xuống xin nhận nước cam lồ, những người dân mở cửa đón đoàn hành giả trong nước mắt hòa tan giữa sám hối và hy vọng. Ngay cả khi đoàn hành hương bị Khmer Đỏ phục kích, Maha Ghosananda vẫn không dao động. Khi một chỉ huy Khmer Đỏ bày tỏ sự hối lỗi và mong được tha thứ, ngài không ngần ngại ban phúc lành cho người ấy, bất chấp sự phản đối. “Nếu họ thành tâm sám hối, Đức Phật sẽ tha thứ”, ngài trả lời.

Maha Ghosananda không chỉ là một nhà vận động chính trị theo nghĩa thường, mà là một vị hành giả dùng thiền định làm gốc rễ của hành động xã hội. Ngài tin rằng không thể có hòa bình xã hội nếu không có hòa bình nội tâm. Chánh niệm (sati), thiền chỉ-quán (samatha-vipassanā), và từ tâm (mettā) không chỉ là pháp tu cá nhân mà còn là công cụ để hàn gắn cộng đồng.

Bằng cách nối kết lý tưởng Bồ-tát hạnh trong truyền thống Theravāda, vốn thường bị xem là “cá nhân hóa”, với những hành động xã hội cụ thể, Maha Ghosananda đã tái định nghĩa vai trò của Tăng sĩ Theravāda trong thời đại hiện đại. Ngài sống giữa đời với đức hạnh cao tột: Sẵn sàng tha thứ, sẵn sàng chịu khổ, sẵn sàng đối thoại, không phân biệt bạn hay thù.

Ngài Maha Ghosananda trên cuộc hành trình cầu nguyện cho hòa bình

Từng được đề cử giải Nobel Hòa bình năm lần nhưng ngài Maha Ghosananda không cần danh hiệu nào để xác lập vị trí của mình trong lịch sử Phật giáo hiện đại. Ngài vốn đã là hiện thân của trí tuệ và lòng từ bi sâu sắc, một hình mẫu cho các hành giả Phật giáo trên toàn thế giới. Ngài đã kết nối thế giới bằng bước chân hòa bình, chuyển hóa thù hận bằng sự tỉnh thức, và thắp lên hy vọng nơi những tâm hồn tuyệt vọng nhất.

Trong thời đại mà thế giới vẫn còn đầy rẫy chiến tranh, phân biệt và hận thù, công hạnh của Maha Ghosananda là lời nhắc nhở sâu sắc rằng: Hòa bình không đến từ vũ khí hay sức mạnh quân sự, mà bắt đầu từ một trái tim lặng lẽ tu tập, biết lắng nghe, biết tha thứ, biết thương yêu.