Có thời gian tôi đã đi đến kết luận rằng: Con người cơ bản không thể hòa hợp với nhau. Hãy thử nghĩ xem. Chúng ta sống trong những cơ thể riêng biệt, chúng ta trải qua thời thơ ấu khác nhau, và bất cứ lúc nào, sự suy nghĩ, tình cảm của mỗi người cũng khác, ngay chính với những người thân nhất, gần gũi nhất với chúng ta. Nếu kể đến những khác biệt trong sự hình thành con người, điều kiện, và hoàn cảnh sống, thì việc chúng ta có thể hòa hợp được với nhau là một phép lạ.

Dầu vậy, chúng ta vẫn ao ước được liên kết với nhau. Lòng muốn chia sẻ, kết nối là bản chất tự nhiên của con người. Ở mức độ sâu thẳm nhất, chúng ta liên hệ với nhau một cách chặt chẽ, vậy mà những trải nghiệm hàng ngày của chúng ta dường như chứng minh ngược lại. Chúng ta chịu đựng những sự bầm dập, tổn thương trong các mối liên hệ. Điều này đưa đến một vấn đề nan giải của con người: “Làm sao tôi có thể có được tiếng nói trung thực mà vẫn cảm thấy gần gũi với bạn bè, với người thân yêu? Làm sao tôi có thể thỏa mãn các nhu cầu cá nhân trong giới hạn của gia đình, của xã hội?”.

Với kinh nghiệm của người tư vấn về hôn nhân, tôi nhận thấy rằng những đổ vỡ trong các mối liên hệ là do không kết nối được với nhau. Sự thiếu kết nối đưa đến đổ vỡ trong tình cảm chúng ta dành cho nhau. Nhà tâm lý học, Janet Surrey đã mô tả điều đó như sau: “Chúng ta” (we) trở thành “tôi” (I) và “anh/em” (you). Một số đổ vỡ rất rõ ràng, hiển nhiên, như cảm giác bị phản bội khi khám phá ra sự không chung thủy của người phối ngẫu. Số khác có thể khó khám phá hơn. Thí dụ, sự thất vọng vì không được lắng nghe; hoặc một kiểu tóc mới không được để ý đến, hay trên giường ngủ, người vợ hay chồng đi vào giấc ngủ trước, để người kia nằm bơ vơ trong bóng tối.

Một trong những thử thách cam go nhất đối với nhà tâm lý học và nhà trị liệu sử dụng phương pháp thực hành chánh niệm, là nhắc nhở người tham vấn về nhu cầu quán sát sự bất an tình cảm của mình và giải quyết nó trực diện thay vì tìm cách tránh né nó. Nếu chúng ta tiếp cận nỗi đau một cách chánh niệm và đầy bi mẫn, nỗi đau sẽ tự nhiên chuyển biến.

Đức Phật đã nói đến sự buông xả như một cách để giải quyết khổ đau. Trong các mối liên hệ, điều này có nghĩa là chấp nhận sự không thể tránh né của những đổ vỡ đau lòng, và dùng chúng để vượt lên sự khủng hoảng tình cảm. Chúng ta tránh né khổ đau một cách bản năng, nhưng thường không ý thức được điều đó. Khi đối mặt với những tính cách không được tốt đẹp của mình - sợ hãi, sân hận, ghen tuông, hối hận, nhàm chán - chúng ta có khuynh hướng co cụm về mặt tình cảm, và hướng sự chú tâm của mình vào việc khác. Nhưng không dám đối mặt với tình cảm của mình, chối bỏ cảm xúc, hay chuyển sự sợ hãi, lỗi lầm cho người khác, chỉ làm chúng ta xa cách hơn với người mà ta muốn gần gũi.

Thực hành chánh niệm - một phương cách sâu sắc để có mặt trong những lúc khổ đau trong cuộc sống - là một công cụ hữu hiệu để tháo gỡ các chướng ngại và để tìm lại hạnh phúc trong các mối quan hệ. Chánh niệm đòi hỏi sự ý thức và chấp nhận về kinh nghiệm trước mắt, ngay hiện tại. Sự chấp nhận ở đây không có nghĩa là chịu đựng hay bỏ qua các hành vi lạm dụng. Đúng hơn, sự chấp nhận thường có nghĩa là ý thức trọn vẹn việc chúng ta đang đau đớn đến thế nào ở một thời điểm nào đó, là điều chắc chắn sẽ đưa đến sự tự tin hơn và những chuyển đổi sáng tạo.

Một trong những thử thách cam go nhất đối với nhà tâm lý học và nhà trị liệu sử dụng phương pháp thực hành chánh niệm, là nhắc nhở người tham vấn về nhu cầu quán sát sự bất an tình cảm của mình và giải quyết nó trực diện thay vì tìm cách tránh né nó. Nếu chúng ta tiếp cận nỗi đau một cách chánh niệm và đầy bi mẫn, nỗi đau sẽ tự nhiên chuyển biến.

Trong các mối liên hệ, đằng sau những tình cảm mãnh liệt như là sự xấu hổ, sân hận thì thường có thông điệp lớn rằng: “Tôi cần anh/em!”. Thật là điều trái tự nhiên và đau khổ khi không chia sẻ sự có mặt của mình với những người thân yêu.

Tất cả chúng ta đều có những điểm nhạy cảm riêng - những nút nóng - có thể bùng nổ trong những mối liên hệ thân thiết. Sự thực hành chánh niệm giúp chúng ta nhận diện chúng và tháo gỡ những phản ứng theo thói quen, để chúng ta có thể kết nối lại với người thân yêu. Chúng ta có thể giải quyết một cách chánh niệm những vấn đề thường xảy ra với phương pháp bốn bước đơn giản:

1- Cảm nhận cảm giác đau đớn của sự không kết nối.

2- Chấp nhận rằng nỗi đau đó là tự nhiên, là một dấu hiệu lành mạnh của sự không kết nối, và nhu cầu chuyển hóa.

3- Phân tích những vấn đề hay quan điểm cá nhân phát khởi trong ta với lòng bi mẫn.

4- Hãy tin tưởng là một giải pháp hoàn hảo sẽ đến đúng lúc.

Chánh niệm có thể chuyển hóa tất cả những mối liên hệ cá nhân - với điều kiện chúng ta phải chấp nhận nỗi đau không thể tránh khỏi trong các mối liên hệ. Khi chúng ta quay lưng lại với nỗi đau của mình, thì ta khó tránh việc phải bỏ rơi người thân yêu cũng như chính bản thân. Nhưng khi hướng đến bất cứ điều gì phát khởi trong ta với chánh niệm và bi mẫn, chúng ta có thể thực sự có mặt, và quan tâm đến bản thân cũng như đến người thân yêu.

Diệu Liên Lý Thu Linh

(Lược dịch theo Getting Along)