Nhà sư có vai trò cực kỳ quan trọng và đa dạng trong văn hóa Khmer. Nếu chùa chiền được xem là nhà, nơi bảo lưu và gìn giữ các giá trị trong văn hóa của người Khmer thì những nhà sư chính là người trực tiếp thực hiện công việc giữ gìn văn hóa, không chỉ trong lĩnh vực tôn giáo mà còn trong đời sống xã hội và văn hóa cộng đồng.

Vai trò của các nhà sư trong văn hóa Khmer được thể hiện ở nhiều khía cạnh.

Vai trò tôn giáo và tinh thần

Nhà sư là những người giữ gìn và truyền bá giáo lý của Phật giáo Nam tông, tôn giáo chính của người Khmer. Họ dẫn dắt các nghi lễ tôn giáo, hướng dẫn người dân về đạo đức và các giá trị nhân sinh. Nhà sư không chỉ là những người tu hành, mà còn là người giáo dục và hỗ trợ tâm linh cho cộng đồng. Điển hình như ở lễ Kathina, nhà sư nhận các phẩm vật cúng dường từ các tín đồ, biểu hiện sự tôn kính và lòng biết ơn của cộng đồng sau ba tháng an cư trau dồi giới định tuệ. Hay ở lễ Vesak là dịp kỷ niệm ngày Đản sinh, ngày Thành đạo và ngày nhập Niết-bàn của Đức Phật, theo Nam truyền. Nhà sư tổ chức các buổi lễ và thuyết pháp, giúp cộng đồng nhận thức sâu sắc hơn về giáo lý Phật giáo.

Trong suốt quá trình hành đạo, nhà sư còn là người giúp đỡ người dân vượt qua khó khăn, đau khổ. Họ là những người lắng nghe, chia sẻ và đưa ra lời khuyên cho những người đang gặp trắc trở, giúp họ tìm lại sự bình an trong tâm hồn. Nhờ vậy, nhà sư trở thành biểu tượng của sự từ bi, lòng nhân ái và sự an lạc trong tâm hồn người Khmer.

Vai trò giáo dục và văn hóa

Trong cộng đồng Khmer, các ngôi chùa thường là trung tâm giáo dục phi chính thức. Nhà sư dạy học cho trẻ em và cả người lớn về chữ viết, lịch sử, ngoại ngữ, và văn hóa Khmer. Các lớp học thường diễn ra vào các ngày trong tuần, buổi tối hoặc cuối tuần, đặc biệt quan trọng ở những vùng nông thôn thiếu thốn cơ sở giáo dục. Trong mùa hè, nhiều chùa tổ chức các khóa học ngắn hạn cho trẻ em, giúp các em tiếp cận với giáo dục trong thời gian nghỉ học chính khóa.

Nhà sư là những người truyền bá giáo lý Phật giáo Nam tông, giúp người dân hiểu và thực hành các giá trị đạo đức và tâm linh. Họ giảng dạy về các chân lý cao quý và con đường Bát chánh đạo, cung cấp nền tảng cho cuộc sống tinh thần của người Khmer. Điển hình như trong lễ hội Ok Om Bok, hay còn gọi là lễ hội cúng Trăng. Trong dịp này, nhà sư tạo điều kiện cộng đồng tổ chức các hoạt động văn hóa, như diễn xướng, múa hát và các trò chơi dân gian.

Vai trò giáo dục của nhà sư không chỉ dừng lại ở việc truyền dạy kiến thức mà còn bao gồm cả việc hướng dẫn, định hướng cho thế hệ trẻ về đạo đức, lối sống và những giá trị nhân văn. Nhà sư khuyến khích và truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ học tập, rèn luyện, phát triển bản thân, đồng thời giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Vai trò xã hội và cộng đồng

Trong xã hội và cộng đồng Khmer, nhà sư cũng đóng vai trò quan trọng. Họ không chỉ là những người tu hành, mà còn là những người lãnh đạo tinh thần, hỗ trợ những người khó khăn, góp phần vào việc duy trì hòa bình, ổn định và phát triển cộng đồng. Các hoạt động từ thiện như phát nhu yếu phẩm, xây cầu đường, nhà cửa,... thường được các nhà sư đứng ra kêu gọi và tổ chức, góp phần rất lớn trong việc giải quyết các vấn đề an sinh và phát triển đời sống người dân.

Nhà sư cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn và duy trì sự đoàn kết, hòa thuận trong cộng đồng. Họ là những người trung gian, giải quyết các mâu thuẫn, tranh chấp, giúp duy trì sự ổn định và hòa hợp. Nhà sư cũng thường xuyên tổ chức các hoạt động cộng đồng, tạo điều kiện cho người dân gặp gỡ, giao lưu, tăng cường tình cảm gắn kết và sự đoàn kết trong cộng đồng.

Vai trò bảo tồn văn hóa và di sản

Nhà sư Khmer có trách nhiệm rất lớn trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Chùa được xem là nơi lưu giữ các di sản văn hóa, từ kiến trúc, hội họa đến các bản kinh cổ, thư tịch cổ. Các ngôi chùa Khmer thường là những công trình kiến trúc độc đáo, với nhiều chi tiết chạm khắc tinh xảo, gắn liền với dân tộc. Nhà sư thường đảm nhận việc bảo quản và tu sửa các công trình này.

Bên cạnh đó, các hình thức nghệ thuật Khmer như múa Apsara, múa trống Chhay-dăm, ... loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian như nhạc ngũ âm và các nghi lễ truyền thống khác đều được các nhà sư ra sức giữ gìn và phát huy qua từng thời kỳ. Nhà sư cũng là những người truyền bá, giảng dạy và khuyến khích thế hệ trẻ tham gia vào các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, giúp các giá trị văn hóa truyền thống được truyền lại và phát huy qua nhiều thế hệ.

Có thể thấy, nhà sư trong văn hóa Khmer không chỉ là người tu hành mà còn là trụ cột của cộng đồng, đóng góp vào mọi khía cạnh của đời sống xã hội từ tôn giáo, giáo dục, xã hội đến văn hóa. Vai trò của họ không chỉ giúp duy trì sự ổn định và hòa bình trong cộng đồng, mà còn góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của người Khmer. Sự hiện diện và hoạt động của nhà sư là minh chứng cho sức mạnh của tôn giáo và văn hóa trong việc xây dựng và duy trì một cộng đồng đoàn kết và phát triển.

Nhà sư cũng là những người tiên phong trong việc phát triển cộng đồng. Họ không chỉ tham gia vào các hoạt động từ thiện, mà còn là những người khởi xướng và dẫn dắt các dự án phát triển cộng đồng. Những hoạt động này không chỉ giúp cải thiện đời sống của người dân mà còn tạo ra sự thay đổi tích cực, bền vững trong cộng đồng. Vai trò của nhà sư là một phần không thể thiếu trong việc duy trì và phát triển các giá trị văn hóa, tôn giáo và xã hội của người Khmer, là những người giữ lửa, truyền cảm hứng và định hướng cho cộng đồng, cùng nhau xây dựng một xã hội đoàn kết, phát triển và hạnh phúc.