Cuộc sống, khoa học trong con mắt Phật tử Trịnh Xuân Thuận

Với ông, Phật giáo và Khoa học là hai lĩnh vực đam mê, bổ trợ rất nhiều trong con đường nghiên cứu khoa học. Sau 7 năm quay trở lại Việt Nam, GS Trịnh Xuân Thuận đã có cuộc trò chuyện thú vị về mối quan hệ giữa đạo Phật và Khoa học

“Vô hạn trong lòng bàn tay” Đến lúc này, tôi mới thực sự nghiên cứu sâu về đạo Phật và khoa học với các góc nhìn khác nhau. Tôi không muốn dùng đạo Phật để chứng minh khoa học hay khoa học để chứng minh đạo Phật. Điều tôi quan tâm là dùng kiến thức của hai lĩnh vực này thì nhìn một sự vật, một hiện tượng sẽ phong phú, toàn diện hơn từ đó tìm ra bản chất, sự thật.

GS Trịnh Xuân Thuận

Trong Đạo phật có triết lý Nhân - Quả, vậy dưới góc nhìn của ông, triết lý này có tính khoa học hay không?

Tôi là nhà khoa học nên tôi chỉ tin vào những gì được chứng thực, có chứng cớ. Có điều rất rõ là, sau khi chết, con người người không thể biết được mình sẽ như thế nào, có sự luân hồi hay không, điều này chưa ai chứng minh được. Thế nên tôi mới nói, Khoa Học và Phật Giáo vốn có những phương thức khác biệt rất cơ bản trong việc nghiên cứu thực tại. Một ví dụ được chứng minh rất khoa học: nếu chúng ta gây ô nhiễm, làm Trái đất nóng lên, gây biến đổi khí hậu như hiện nay, thì sẽ đến lúc con cháu chúng ta sẽ không còn chỗ để sinh sống.

Hoặc có những điều vẫn chưa được giải đáp thoả đáng mà chỉ là lời đồn như người ta hay nói chuyện về năm 2012 là năm tận thế. Tôi cho rằng đó là do tín ngưỡng chứ không phải khoa học. Thực tế, trong khoa học có câu chuyện ở một thời điểm nào đó các hành tinh sẽ trùng nhau trên một đường thẳng, nhưng bao giờ xảy ra hiện tượng đó thì còn chưa ai chứng minh được. Trước đây, người ta cũng đã đồn thổi cho là năm 2000 là năm tận thế nhưng năm 2000 đã qua hơn chục năm rồi mà có thấy làm sao đâu.

Song cũng câu chuyện này nhưng lại rất khoa học: ngày tận thế sẽ đến rất gần nếu chúng ta không bảo vệ Trái Đất trước sự tấn công của chính con người. Nếu cứ theo đà phá hoại môi trường như thế này, chẳng cần đợi đến vài tỷ năm nữa các vì sao, Mặt Trời sẽ tắt mà con số đó chỉ tính bằng vài trăm năm nữa thôi. Nhân- Quả theo tôi chính là ở chỗ đó.

Tin vào số phận - định mệnh thì cần gì phải phấn đấu

Như ông đã nói có mối liên hệ giữa đạo Phật và khoa học. Nhiều người cũng quan niệm, con người sinh ra có vì sao chiếu mệnh, quyết định số phận sau này. Ông có tin về điều này?

Tôi đã nói, điều này chưa được khoa học chứng minh nên đó chỉ là giả thuyết. Tôi chỉ có ý kiến thế này, nếu mỗi con người sinh ra đều được số phận định đoạt rồi thì cần gì phải phấn đấu, học tập… Bạn nghĩ xem, có đúng không? Cuộc sống của mình còn phải do mình quyết định nữa chứ.

Với con mắt của một Phật tử, ông nhìn cuộc sống như thế nào?

Tôi tin rằng, những gì mình làm đều có hậu quả về sau. Làm điều thiện được hưởng điều tốt lành, điều ác phải hứng chịu sự trừng phạt. Đạo Phật đã giúp tôi cân bằng và định hướng con đường làm khoa học của mình.

Vũ trụ và Hoa sen

GS có thể chia sẻ về kế hoạch sắp tới của mình?

Kế hoạch tương lai của tôi vẫn là viết sách, khảo cứu và dạy học. Chắc lúc tôi về hưu rồi chắc sẽ vẫn viết sách. “Vũ trụ và Hoa sen” là cuốn sách mới ra của tôi. Nhà xuất bản Tri thức của Liên hiệp các Hội khoa học Việt Nam đã mua bản quyền và thời gian gần sẽ xuất bản giới thiệu với bạn đọc của Việt Nam.

Còn điều mà GS tâm đắc nhất sau sau nhiều năm nghiên cứu khoa học?

Đó là được làm những gì mình thích. Đã làm khoa học là phải giải phóng được đầu óc khỏi những lo toan, không bị ức chế thì mới sáng tạo được. Có thể, đạo Phật đã giúp tôi tìm được sự thoải mái đó để đi được chặng đường dài trên con đường nghiên cứu khoa học.

Xin cảm ơn GS về những chia sẻ thú vị.

Sinh ra tại Hà Nội, Trịnh Xuân Thuận lúc sáu tuổi theo gia đình di cư vào Nam rồi lớn lên ở Sài Gòn. Ông đã theo học ngành vật lý thiên văn tại Học viện Kỹ thuật California (California Institute of Technology) từ 1967 đến 1970, và tại Đại học Princeton từ 1970 đến 1974. Ông bảo vệ luận án tiến sĩ tại Đại học Princeton. Từ năm 1976, ông là giáo sư ngành này tại Đại học Virginia. Ông cũng là giáo sư thỉnh giảng tại Viện Đại học Paris VII (Université Paris VII - Diderot). Tháng 8/2004, ông có về thăm Việt Nam và có những buổi nói chuyện về vũ trụ và vật lý thiên văn tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Lần về Việt Nam này, GS Trịnh Xuân Thuận sẽ có chuyến đi thuyết trình khoa học hơn 20 ngày. GS Thuận sẽ có các buổi nói chuyện về khoa học tại các thành phố Hà Nội, Đà Nẵng, Quy Nhơn và TP HCM với các sinh viên. Chủ đề thảo luận tại những buổi này gồm khoa học và Phật giáo, vị trí của con người trong vũ trụ, phổ biến khoa học, khoa học và đam mê. Cũng trong dịp này, cuốn "Bầu trời và các vì sao" do ông viết được Nhà xuất bản Tri thức chính thức ra mắt. Đây là cuốn sách dành cho độc giả đại chúng muốn khám phá thiên văn học. Nó giúp giải thích một cách dễ hiểu những vấn đề lớn như các hệ quan điểm của những triết gia, khoa học về vũ trụ, vũ trụ quan tôn giáo, tri thức về thời gian, vũ trụ thần thoại, ý thức con người.