Chôl Chnăm Thmây & tấm lòng hiếu thảo của người Khmer

Lễ tắm Phật tại chùa Chantarănsây

Vị cai quản thứ NămTheo truyền thuyết, Tết Chôl Chnăm Thmây mỗi năm sẽ được một vị thần nữ cai quản khác nhau, tương truyền Kabinh Mahaprum hay Đại Phạm Thiên (thần bốn mặt) có 7 người con gái. Sau khi ông cắt đầu sau một cuộc thách đấu và giao cho người con gái thứ nhất đặt vào tháp, từ đó về sau, mỗi năm một lần, đúng ngày thần Kabinh Mahaprum tự sát, bảy cô con gái của thần xuống trần, vào tháp bưng đầu lâu bốn mặt của cha đến núi Tudi, đi theo hướng mặt trời vòng quanh chân núi 3 lần trong 60 phút. Mỗi năm một cô gái bưng một lần theo thứ tự ứng vào mỗi ngày trong tuần lễ. Ngày rước đầu lâu là ngày thiên hạ thái bình nên đó cũng là ngày đầu năm mới của người Khmer.

Theo ông Nguyễn Hữu Nghiệp, Trưởng ban Nghi lễ chùa Chantarănsây, năm nay lễ rước lịch Maha Sangkran, lúc 13giờ 12 phút ngày 14-4 DL rơi vào ngày thứ 5 nên vị Tân quản thế thiên là nàng thứ Năm (trong 7 người con gái của thần Kabinh Mahaprum). Ngày này, mọi người tắm gội, ăn mặc đẹp và vào chùa cùng nhau đón mừng người cai quản mới. Vị nữ thần này mặc áo màu xanh lá cây, cài hoa thiên lý trên tóc, đeo bông tai ngọc bích, tay phải cầm búa tay trái cầm súng ngồi chéo chân trên lưng voi. Thực phẩm của vị này chỉ là ngũ cốc nên người Khmer quan niệm năm nay sẽ là năm lành, nhiều an lạc và may mắn.

Dù ngày nay nhiều bận rộn, người Khmer vẫn giữ truyền thống trang hoàng bàn thờ thành 7 bậc tương ứng cho 6 cõi trời và 1 cõi người (Theo hệ phái PG Nam tông Khmer). Trên bàn thờ trải vải xanh (mỗi năm mỗi màu khác nhau) trùng với màu áo của vị Tân cai quản thế thiên gồm: 1 cặp dừa gọt sẵn, 1 cặp đèn nhang, mâm ngũ quả (trong đó có một quả chuối xiêm), 1 ly nước, 2 bình bông, nến. Đặc biệt, tầng thứ 7 tượng trưng cho cõi người là tầng trung tâm được bày biện trái cây, bánh ít, bánh tét và lư hương lớn.

Nếu ở chùa, bàn thờ được chọn nơi khô ráo, rộng thoáng cho hàng ngàn người đến thắp hương, lễ bái, chủ lễ là vị Acha thường là vị Sư cả ở chùa được thỉnh làm chủ lễ, sau lễ có thể cầu an, cầu siêu, thuyết pháp ý nghĩa Tết, năm mới. Nếu ở nhà, người trong phum sóc thường chọn nhà rộng của người cao niên được mọi người tôn kính đồng thời là người chủ lễ đặt bàn thờ để các gia đình khác đến lễ lạy, cầu nguyện, chúc phúc và cùng nhau thực hiện các nghi lễ cổ truyền.

Lễ té nước mừng năm mới

Người Khmer theo Phật giáo Nam tông nên Tết cổ truyền chịu ảnh hưởng rất nhiều bởi các nghi lễ Phật giáo. Mọi người thường tập trung về chùa thực hiện các nghi thức trong 3 ngày tết thiêng liêng. Ngày thứ nhất là ngày Tiên hành (năm nay là ngày 14, 15 và 16 DL), ở chùa vị Acha sẽ hướng dẫn Phật tử đi nhiễu Phật 3 vòng quanh chánh điện, các tháp và tụng kinh đón mừng năm mới. Đêm đến, nam thanh nữ tú trong phum sóc tập trung về sân chùa cùng nhau ca hát với những vũ điệu truyền thống như lâm-thôl, dù- kê, rôm... Ngày thứ hai được gọi là ngày Hóa độ (hay ngày giao thời): Buổi sáng Phật tử tập trung về chùa dâng cơm cúng dường cho sư sãi ở chùa, các sư cũng đáp lễ bằng nghi thức tạ ơn người làm ra hạt thóc và làm lễ chúc phúc cho Phật tử. Buổi chiều mọi người cùng nhau đắp núi cát tại chùa hoặc phum sóc, gia đình. Ngày thứ ba được gọi là ngày Tân niên, ngày này cũng diễn ra lễ tắm Phật bằng nước sạch ướp hương thơm tinh khiết. Sau đó, sẽ thiết trí nơi tắm cho các sư cao niên, thể hiện sự tôn kính, chăm sóc. Sau lễ này, các nhà sư cùng Phật tử đến các tháp cốt thực hiện nghi thức cầu siêu cho người thân đã khuất.

Mâm cơm thơm thảo

Ngoài lễ báo hiếu hàng năm vào tháng 6 ÂL theo truyền thống của Phật giáo Nam tông, Tết cổ truyền của Phật tử người Khmer còn thể hiện rất rõ ở tấm lòng hiếu kính của con cháu trong gia đình đối với ông bà, cha mẹ. Ngay từ ngày 10-4, tất cả các người con trong gia đình dù trong sinh sống ở đâu cũng phải tập trung về nhà cha mẹ, cùng nhau hùn tiền mua sắm vật dụng thờ cúng cho chùa, trang hoàng bàn thờ ở nhà và mua sắm quần áo mới cho ông bà, cha mẹ. Sau đó, các con thiết chỗ tắm cho ông bà, cha mẹ rồi mặc quần áo mới cho họ. Rồi cung kính dọn mâm cơm ngon mời ông bà, cha mẹ dùng, con cháu ngồi xung quanh chăm sóc, kể chuyện vui. Bên mâm cơm cúng dường cha mẹ, người con cả sẽ đại diện cho anh chị em tạ lễ, xin tha thứ lỗi lầm thiếu sót trong năm cũ. Đồng thời, thể hiện lòng biết ơn, sự hiếu kính, yêu thương, cầu nguyện cho cha mẹ, ông bà nhiều sức khỏe, sống lâu để hưởng phước báu của con cháu trong năm mới. Theo tục, tùy vào khả năng mỗi gia đình, con cháu đều "lì xì" tiền cho ông bà, cha mẹ trong 3 ngày Tết. Con cháu dẫn ông bà, cha mẹ đến chùa và dùng số tiền ông bà, cha mẹ được nhận của con cháu một ít sẽ mua đồ cúng dường Phật, số còn lại sẽ dùng cúng dường sư để được phước báu. Cả gia đình cũng tạ ơn Tam bảo, cầu siêu cho người thân đã khuất để thể hiện lòng hiếu kính, nhớ ơn tổ tiên.

Dịp này, con cháu cũng tổ chức đắp núi cát tại gia đình hoặc dẫn ông bà, cha mẹ đến chùa để thực hiện nghi thức đắp núi cát-núi gạo. Ngọn núi có chín hướng tượng trưng cho vũ trụ, ngọn thứ chín ở chính giữa là núi Tudi, trung tâm của vũ trụ. Lễ quy y cho núi cũng được vị Acha hướng dẫn thực hiện, các nghi thức này được gìn giữ có ý nghĩa như là lễ sám hối của Phật giáo Bắc tông. Tất cả các nghi lễ này gọi là "Phúc duyên đắp núi cát", cầu nguyện cho gia đình, ông bà, cha mẹ, con cháu nếu có tội lỗi thì trong năm mới được tiêu trừ tất cả. Mong mọi người được hưởng phước, sức khỏe, sắc đẹp, sống lâu. Sau 3 ngày thực hiện tất cả các nghi thức của Tết cổ truyền, người Khmer sẵn sàng bước vào năm mới với mùa vụ mới.